Mijn verhaal dry stone walls
Schotland kent veel rotsachtige gebieden met veel stenen in de grond, net als ook Engeland en Ierland. In mijn reis naar Scotland kun je niet om de stapelmuurtjes heen. De gestapelde muurtjes begeleiden de kleine slingerende weggetjes, houden schapen in bedwang en bakenen weilanden af. Veel mossen en planten vinden hier hun thuis.
De muurtjes zijn, zoals de naam al doet vermoeden, opgebouwd uit gestapelde droge stenen, zonder bindmiddel of cement dus. Omdat er geen bindmiddel gebruikt wordt komt er veel techniek bij kijken. De uitgehakte stenen met ieder een andere afmeting moeten zo gestapeld worden dat de muur niet kan omvallen.
In de muren die ik zag in Schotland zag ik van links naar rechts o.a.: Rode Spoorbloem – Centranthus ruber ‘Coccineus’, Madeliefjesstruik – Olearia macradonta, Kruiskruid -Brachyglottis greyi, Muurleeuwenbek – Cymbalaria muralis, en de Steenbreekvaren – Asplenium trichomanes. Zie de foto hieronder.
Leefgebied
In ons land zijn ook muurplanten te vinden op stenige, steile tot verticale muren en in spleten, zoals: kademuren, oude vestingwerken, stadswallen, gemetselde waterputten en oude muren van bijvoorbeeld kastelen of buitenplaatsen. Tussen deze verweerde bakstenen en oude kalkmortel groeien zij weelderig en dragen zij bij aan de unieke en romantische sfeer van Historische gebouwen in oude dorpen en steden.
Muurplanten hebben zich aangepast aan hun ruige leefomgeving door hun wortels goed vast te zetten in de voegen van de stenen. Hierdoor kunnen ze voldoende vocht en voedingsstoffen opnemen. Daarnaast hebben ze vaak kleine blaadjes en een compacte groeivorm, waardoor ze goed bestand zijn tegen harde wind en extreme weersomstandigheden. Veel van deze soorten komen van nature op rotsen in bergachtige gebieden voor zoals de Alpen en de Pyreneeën.
Bedreiging van de muurflora
Ruïnes zijn ondenkbaar zonder muurplanten samen met de korstmossen en mossen hebben ze een beschermde status. Bij het beheer van oude muren wordt hier rekening mee gehouden. De kenmerkende muurplanten maken gebruik van een geschikte substraat als groeiplaats zonder schade aan te richten. Het verval van muren is een proces dat ook zonder muurplanten plaatsvindt. Vlinderstruik, Vijg en Klimop vind je ook regelmatig op muren, hoewel dit geen typische muurplanten zijn. Zij kunnen de muur echter wél schade toebrengen.
De Nederlandse muurflora bevat een aantal zeldzame en beschermde soorten. Een belangrijk deel hiervan betreft varens afkomstig uit de Streepvarenfamilie zoals Groensteel, Noordse streepvaren, Schubvaren, Steenbreekvaren, Tongvaren en Zwartsteel. Streepvarens hebben allen lijn- of streepvormige sporenhoopjes (sori) aan de onderzijde van de bladeren. Tot de zeldzame muurflora behoren ook verwilderde sierplanten, zoals Muurbloem, Gele helmbloem, Stengelomvattend havikskruid en Muurleeuwenbek.
Muurplanten spelen een belangrijke rol in het behoud van biodiversiteit. Ze bieden voedsel en beschutting voor insecten, zoals vlinders en bijen, en kleine dieren.
De belangrijkste oorzaak voor de achteruitgang van muurplanten en geschikte muurmilieus zijn de aard van herstel, renovatie en restauratie van muren. Om oude gebouwen te behouden dienen zij gerestaureerd te worden. Alles gebeurt zeer grondig, vaak grootschalig met te hard cement waardoor het gebouw er weer als ‘nieuw’ uitziet. Ook worden traditionele bakstenen muren vervangen door betonconstructies met of zonder een bakstenen voorwand. Regenpijpen worden van de muren afgeleid in plaats van er naartoe, zoals vroeger het geval was. Door deze ingrepen verandert de muur van constructie, materiaal en vochtigheid. De renovaties en restauraties hebben ook hun invloed op de historische bouwwerken/muren zelf. Tevens zorgt de drang naar netheid ervoor dat op veel muren de aanwezige muurbegroeiing grondig wordt afgekrabd, gespoten en gestoken.
Zelf stapelmuurtje maken?
Muurplanten kunnen alleen groeien als aan enkele voorwaarden wordt voldaan.
Hier noem ik enkele basisvoorwaarden:
Ze groeien graag op stenige plaatsen omdat daar weinig concurrentie is van sterker groeiende planten. Tussen hoge en dichte vegetatie hebben ze het moeilijk.
Sommige muurplanten vestigen zich graag aan de zonzijde, zoals: muurbloem – Erysimum cheiri en echte muurvaren – Aplenium rutamuraria, andere vinden hun plek in de schaduw zoals: muurleeuwenbek – Cymalaria muralis, gele helmbloem – Pseudofumaria lutea en verschillende soorten varens.
Ideale omstandigheden zijn als de keermuren, die aan de achterzijde tegen een grondlichaam rusten, of met hun fundering in het water staan zoals kademuren. De muren zullen altijd vochtig blijven. Via kleine spleten, poreuze verweerde stenen en voegen kunnen wortels van de planten op zoek gaan naar vocht. Nieuwe gemetselde muren met harde steen en harde voegmortel zijn hiervoor ongeschikt.
In stapelmuren moeten planten ook voldoende materiaal hebben om contact te kunnen maken met vochtige substraat. Sterk poreuze oppervlakken bevatten soms voldoende vocht om ontkieming van varens mogelijk te maken. Maar om zomaar planten met een kluitje in de muur te verwerken is gedoemd te mislukken. Deze zal namelijk snel verdrogen. Bij stapelmuren is contact met de constructie en achterliggend grondlichaam belangrijk. Als er geen grondkering nodig is, is een dubbele muur een uitkomst. Een kern van humusarm materiaal: los zand, fijn gebroken puin, lava, zand, leem en organisch substraat (beperkte hoeveelheid compost of verteerde bladaarde) is een goede oplossing. Ook substraat voor dak vegetatie is goed te gebruiken. Te veel organisch substraat verteerd snel, droogt gemakkelijk uit en is daarom niet stevig genoeg en goed genoeg voor de kern.
De stapelmuur moet voldoende regenwater kunnen opvangen en absorberen. Een rechte stapelmuur vangt minder water op dan een stapelmuur die iets naar achteren held. Regenwater kan bij een naar achter hellend vlak gemakkelijk in de stenen en voegen sijpelen naar de achterliggende kern.
Voor een goed resultaat plant je de muurplantjes in tijdens het maken van de stapelmuur. Op deze manier weet je zeker of het substraat van de kern van de muur in contact komt met de kluit van het plantje en het plantje op deze manier voldoende water krijgt.
Ook kun je muurplanten zaaien in een stapelmuur. Het zaad kun je mengen met substraat en dat aanbrengen in de gaten en spleten van de muur. Ook hier geldt houdt voldoende contact met de kern van de muur.
Bron: www.floron.nl 20-06-2024
Het maken van een stapelmuurtje met muurplanten is een leuke en creatieve manier om een natuurlijke en groene uitstraling aan je tuin of terras te geven. Het vergt wat geduld en zorg, maar het resultaat van een prachtig begroeide muur is het zeker waard. Veel plezier met het maken en onderhouden van jouw eigen stapelmuurtje!
Wil je inspiratie opdoen?
Ga dan eens naar de Wilde Weelde Wereld in Appeltern . Hier is in het stinzenbos een ‘ruine’ gestapeld met restmateriaal. In de muur met vele spleten en gaten groeien inheemse planten soorten. Deels hebben ze zich spontaan gevestigd.